Toekomstbestendig bosbeheer

Bij lagere overheden worden namens de Coalitie Bos en Hout mogelijke maatregelen, kennis en ervaringen onder de aandacht gebracht die kunnen helpen om effectief invulling te geven aan beleidsontwikkeling en - uitvoering van het klimaatakkoord (zoals bij het opstellen van provinciale bosvisies).

Aziatische duizendknopen zijn invasieve exoten die voor veel overlast zorgen in onder meer natuurgebieden, langs wegen en in de bebouwde omgeving. Duizendknoop is erg lastig te bestrijden. Het afgraven van groeilocaties is een optie. Het is daarbij belangrijk om de met duizendknoop ‘besmette’ grond zo te verwerken dat de aanwezige duizendknoopresten (wortels en stengels) niet opnieuw kunnen uitlopen en zo op andere locaties een nieuwe duizendknoophaard kunnen vormen.

Tot op heden werd er vanuit gegaan dat duizendknoop zich in Nederland alleen vegetatief verspreid. Uit onderzoek van Duistermaat et al. (2012) bleek dat er in 2011 mannelijke fertiele planten aanwezig waren in Nederland, maar in een beperkt gebied. Uit een kruisingsexperiment bleek dat alleen kiemkrachtige zaden werden gevormd wanneer de mannelijke fertiele F. japonica planten de vrouwelijk fertiele F. japonica planten bestoven. In een inventarisatie zijn er toen 8 locaties in Nederland gevonden waar mannelijke duizendknoopplanten groeiden.

Binnen het project ‘Bosbeheer bouwt aan beter klimaat’ is inmiddels aangetoond dat inlands hout voor diverse professionele toepassingen technisch een prima optie is. Uit inspectie van al wat oudere houtbouw projecten komen twee opties naar voren die verder ontwikkeld gaan worden: 1) kozijnen (lariks) en 2) gevelbekleding (lariks en douglas).

De gemeente Nunspeet bezit en beheert circa 2100 hectare bos. In deze bosgebieden ligt veel erfgoed, zoals grafheuvels, lanen, wallen en hakhoutpercelen. Een deel hiervan is beschreven in de in 2015 verschenen Erfgoedatlas. Echter niet alles is bekend en beschreven. De gemeente wil erfgoed een goede plek geven tussen de andere bosfuncties. Hiervoor is het noodzakelijk om de collectie erfgoed vast te leggen in een inventarisatie en daarna op basis hiervan per element de beheerstrategie vast te leggen (herstel, toeristische ontsluiting of consolidatie) in een plan.

Stichting Probos verzorgt tijdens de cursus Chemie-vrije bestrijding van Aziatische duizendknopen van Natuur & Ruimte een presentatie over de resultaten van de Praktijkproef Bestrijding Duizendknoop (2013-2017) en lopende praktijkproeven en projecten zoals het opstellen van het landelijk protocol om verspreiding van duizendknoop te voorkomen, de praktijktest waarin duizendknoop met een grondzuiger wordt verwijderd en de praktijkproef bestrijding met heet water.

Onder bosbeheerders groeit langzaam het besef dat het gebruik van machines bij bosexploitatie negatieve gevolgen kan hebben op de bosbodem. Machines kunnen bodemverdichting en –vervorming veroorzaken. Dit kan onder meer leiden tot zuurstofgebrek in de bodem, afsterven van fijne wortels en een verminderde doorwortelbaarheid. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de (ondergrondse) biodiversiteit, maar ook voor de houtproductie. Daarnaast wordt insporing door machines niet gewaardeerd door recreanten en draagt het bij aan het negatieve imago van houtoogst. Tot slot kunnen met bodemverdichting en –vervorming onbewust archeologische resten in de ondergrond beschadigd raken.

In de komende jaren zal in de provincie Overijssel het aardgasverbruik verminderd moeten worden tot nul. Dit is een enorme opgave, waarvoor alle duurzame energiebronnen, zoals zon, wind, warmtepompen en bio-energie nodig zullen zijn. In het Programma Nieuwe Energie Overijssel 2017-2023 (NEO) wordt een toename van bio-energie beoogd van 6 naar 10 PJ per jaar. Doelstelling is om een groter deel van het onbenutte biomassapotentieel uit bos- en landschap in Overijssel te mobiliseren door verbetering van beheer en aanplant van nieuwe elementen.

Op het platteland ligt er een groot potentieel om bij te dragen aan de nationale klimaatdoelstellingen. Door de aanleg van nieuwe landschapselementen en houtopstanden kan er koolstof (CO₂) worden vastgelegd. Hiermee kan tevens een meer aantrekkelijk en biodivers landschap worden gerealiseerd. Het vrijkomende hout bij onderhoud kan hierbij tevens worden ingezet voor de opwekking van hernieuwbare energie en andere (biobased) producten.

De Nederlandse overheid heeft het tegengaan van klimaatverandering opgenomen als een van de speerpunten van haar beleid, zoals afgesproken in het akkoord van Parijs in 2015. Van elke sector wordt een bijdrage verwacht in het halen van de doelstellingen met betrekking tot de reductie van de CO2 uitstoot.

In het regeerakkoord is als doelstelling opgenomen om in 2030 anderhalf miljoen ton CO₂ per jaar extra vast te leggen in landgebruik, waaronder bos en landschap. Een ambitieuze doelstelling, waarvoor in de Klimaattafel Landbouw & Landgebruik voorstellen worden uitgewerkt. Het ministerie van LNV heeft in 2018 financiering beschikbaar gesteld voor pilotprojecten, waaronder het project 'Gecoördineerd en klimaatslim landschapsonderhoud'.

In het regeerakkoord is als doelstelling opgenomen om in 2030 anderhalf miljoen ton CO₂ per jaar extra vast te leggen in landgebruik, waaronder bos. Een ambitieuze doelstelling, waarvoor in de Klimaattafel Landbouw & Landgebruik voorstellen worden uitgewerkt. Het ministerie van LNV heeft in 2018 financiering beschikbaar gesteld voor pilotprojecten.

De problematiek rondom Aziatische duizendknopen (waaronder Japanse duizendknoop) is zeer actueel en wijd verspreid. Deze invasieve exotische planten komen voorlopig niet op de EU-exotenverordening. Daarom wordt voor deze soorten geen landelijk beheersplan opgesteld. Tegelijkertijd wordt de negatieve impact van deze soorten momenteel breed erkend.

Dit project dat door BEON, Borgman Beheer, BTG, IGEV en Probos wordt uitgevoerd, is erop gericht gemeenten bij te staan bij het vinden van een verantwoorde inzet van biomassa bij de verduurzaming van de warmtevoorziening in de gebouwde omgeving in Gelderland. Door objectieve informatie te verzamelen, bijeenkomsten te organiseren en het verstrekken van adviezen, wordt een bijdrage geleverd aan de zoektocht naar oplossingen voor de dilemma’s waar gemeenten voor staan bij de opstelling van warmteplannen, het verminderen van het aardgasgebruik en de duurzame inzet van biomassa.

Aziatische duizendknopen zijn invasieve uitheemse plantensoorten die zeer moeilijk te bestrijden zijn. Probos werkt samen met andere partijen aan diverse praktijkproeven om deze soort te bestrijden en te beheersen. In opdracht van de provincie Gelderland doet Probos een praktijktest met het verwijderen van de duizendknoop waarbij gebruik wordt gemaakt van een grondzuiger.

Bij het initiëren van houtverbrandingsprojecten op regionale schaal, en groter, met de inzet van houtige biomassa voor energieproductie en de biobased economie worden een drietal duurzaamheidsissues vaak opgeworpen als zorgpunt.

1. Carbon debt en parity bij bosbeheer alsmede bij houtstromen uit landschapsbeheer en uit de bebouwde omgeving;
2. Bodemkwaliteit in NL bossen, en ook bij verwijdering van hout bij landschapsbeheer en uit de bebouwde omgeving;
3. LULUCF.

Rijkswaterstaat beheert vele duizenden hectares aan bomen en bosvakken langs snelwegen en waterwegen en op andere terreinen. Momenteel ontwikkelt Rijkswaterstaat een aantal indicatoren waarmee kan worden gemeten welke bijdrage deze beplantingen leveren aan onder meer klimaatdoelen en circulaire doelen. Hiervoor wil Rijkswaterstaat graag meer inzicht krijgen in de CO₂-vastlegging in haar beplantingen en in houtproducten die vrijkomen bij het beheer en onderhoud van deze beplantingen. Ook wil Rijkswaterstaat inzicht in de effecten die inrichting- en beheerkeuzes hebben op de CO₂-vastlegging in deze beplantingen. In opdracht van Rijkswaterstaat ontwikkelen Probos en Face the Future een rekentool waarmee de CO₂-vastlegging kan worden berekend.

Het borrelt rondom Lelystad van de initiatieven waarin hout en/of houtachtige gewassen voor opwekking van duurzame warmte een centrale rol spelen. Sportcomplex de Koploper heeft een houtkachel voor verwarming van het sportcomplex en zwembad en heeft de wens om lokaal geteelde biomassa te benutten. Uit een verkenning die Probos en Kolstee Proces- en projectadvisering hebben uitgevoerd in de periode 2014-2016 blijkt dat er in en rondom Lelystad vele tientallen hectares restgronden liggen die in potentie benut kunnen worden voor biomassateelt. Hiermee kan het sportcomplex in theorie aan haar biomassabehoefte voorzien. Als vervolgstap wordt er nu gewerkt aan de stimulering van biomassateelt in en rondom Lelystad door het uitwerken van randvoorwaarden en concrete businesscases voor teelt en het maken van afspraken voor aanplant en exploitatie van biomassaplantages met groenaannemers en terreineigenaren.

In een recente Kamerbief met betrekking tot de SDE+ 2018 stelt minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat dat hij beter in kaart wil laten brengen in hoeverre de beschikbaarheid van lokaal beschikbaar snoei- en dunningshout op dit moment beperkend is voor stadsverwarmingsprojecten en/of andere energieprojecten. Initiatiefnemers van nieuwe energieprojecten stellen namelijk dat de regionale beschikbaarheid van houtchips en verse houtshreds een risico vormt voor de realisatie van deze projecten. Zij baseren zich hierbij aan de vraagkant op een vergelijking tussen de bestaande vraag vanuit operationele biomassacentrales en alle projecten die wel al een SDE+ toekenning hebben ontvangen, maar nog niet zijn gebouwd. Voor het aanbod van houtchips en vers houtshreds baseren ze zich op de publicatie van Probos waarin de houtige biomassamarkt van 1 Mton in Nederland in 2014 wordt beschreven . De gecombineerde huidige en toekomstige vraag overstijgen dit marktvolume aanzienlijk. In een meer recent artikel heeft Probos het marktvolume vastgesteld op 1,2 Mton.

In het bosbeheer komt er steeds meer aandacht voor de bescherming van de bosbodem. Het besef groeit dat de inzet van zware machines insporing en bodemverdichting kan veroorzaken, wat kan leiden tot achteruitgang van het bodemleven en afsterven van fijne wortels. Dit heeft negatieve gevolgen voor zowel de productiviteit van bossen als de biodiversiteit. Er is daarom behoefte aan meer kennis over bodembesparende oogsttechnieken. In samenwerking met de gemeente Nunspeet en de VBNE organiseert Probos een demonstratie met een liermachine, waarmee stammen uit het bos kunnen worden gesleept met minimale bodembeschadiging.